Πώς «διδάσκονται» οι αξίες της ζωής όπως η αγάπη για τον συνάνθρωπο και το περιβάλλον; Πώς επιτυγχάνεται η «αγωγή του ενεργού πολίτη»; Πώς εκπαιδεύεται ένας μαθητής ώστε να δρα υπέρ της αειφορίας της κοινωνίας και του πλανήτη; Είναι γεγονός ότι τίποτα από αυτά δεν ήταν αντικείμενο των εγκύκλιων σπουδών μας! Αλλά ακόμα και αν ήταν, φαίνεται ότι οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί, διδάσκουν με έναν τρόπο που ταιριάζει περισσότερο στη δική τους προσωπική θεωρία για τη μάθηση, στις δικές τους επιδιώξεις και ικανότητες, παρά στα όσα έχουν διδαχθεί στις σπουδές τους!

​

Έτσι πολλές φορές με μόνο εφόδιο τις δεξιότητες τους και χωρίς εμπειρία καλούνται να εμψυχώσουν την ομάδα τους σε μια εκπαιδευτική διαδικασία για την αλλαγή στάσης και συμπεριφοράς που δεν βασίζεται ως συνήθως στη «μετάδοση» γνώσεων, αλλά στην επικοινωνιακή σχέση και τη συναισθηματική εμπλοκή των προσώπων με τις αξίες που καθορίζουν

τη στάση μας.

​

Αν επιθυμείτε να προχωρήσετε προς την εκπαίδευση για την αλλαγή στάσεων και στην εμψύχωση της, καλό θα ήταν, κατά την γνώμη μας, να αναρωτηθείτε για τα εξής: Τι θα θέλατε να λένε τα παιδιά για σας, 20 χρόνια μετά; Ποιος ήταν ο τρόπος που επικοινωνούσε ο/η αγαπημένος/η σας δάσκαλος/α και σας βοηθούσε να μάθετε; Υπάρχει αντιστοιχία μεταξύ του τρόπου επικοινωνίας εκείνου του ατόμου και του δικού σας τρόπου; Με τι είδους μαθητές είστε πιο αποτελεσματικοί; Ποιο είδος μαθητών έχει μεγαλύτερη δυσκολία να μάθει από σας; Πώς μπορείτε να προσαρμόσετε τον τρόπο που επικοινωνείτε ώστε να προσεγγίσετε πιο πολλούς μαθητές;

​

Παραθέτουμε ενδεικτικά κάποια σημαντικά ερωτήματα αναστοχασμού γιατί η τέχνη της εμψύχωσης απαιτεί μια διττή νοητική αλλαγή στα σημεία εστίασης:

 

α) Στην αποδοχή κατ’ αρχάς του ότι, η αλλαγή στάσης δεν επιτυγχάνεται με τη μεταβίβαση γνώσης/διδακτέας ύλης, αλλά καλλιεργείται μέσω της βιωματικής μάθησης με επίκεντρο το παιδί.

β) Η επικέντρωση στο παιδί απαιτεί όμως ένα υψηλό επίπεδο αυτογνωσίας του εκπαιδευτικού που το επιχειρεί!

​

Πιστεύουμε ότι τα παιδιά επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τη συμπεριφορά των ενηλίκων στη ζωή τους και όχι τόσο από τα λόγια τους! Για αυτό το λόγο, οι εκπαιδευτικοί-εμψυχωτές πρέπει να φροντίζουν με τις πράξεις τους να διαμορφώνουν τις αξίες της υπεύθυνης συμπεριφοράς προς τους συνανθρώπους και τον πλανήτη που επιθυμούν να μεταβιβάσουν! Τα παιδιά μαθαίνουν πολύ περισσότερο παρατηρώντας συνεχώς τα αδιατύπωτα προσωπικά παραδείγματα και έχουν έντονη την αίσθηση της υποκρισίας/αδιαφορίας των ενηλίκων προς αυτά, όταν υπάρχει. Αν συμβαίνει κάτι τέτοιο, οι εκπαιδευτικοί-εμψυχωτές πρέπει να αναγνωρίζουν, να παραδέχονται και να αντιμετωπίζουν ενσυνείδητα και ευσυνείδητα τις δικές τους εκπαιδευτικές αγκυλώσεις, προκαταλήψεις και επιζήμιες συμπεριφορές που πηγάζουν από τη δική τους προσωπική ανάπτυξη!

​

Ο εκπαιδευτικός-εμψυχωτής φροντίζει η θετική σχέση του με τα παιδιά να διαπνέει όλα τα στάδια της βιωματικής μάθησης. Διερευνά από κοινού μαζί τους, μοιράζεται αντιλήψεις, βιώματα και μύχια συναισθήματα ως ανθρώπινο όν, ίσος προς ίσους, πέρα από τον συνήθη ρόλο. Δεν αντιμετωπίζει τα παιδιά ως εξαρτημένα, άπειρα, απειθάρχητα πλάσματα που έχουν ανάγκη καθοδήγησης, αλλά ως νεαρούς πολίτες του παρόντος και δικαιούχους του μέλλοντος, οι οποίοι είναι ικανοί να αντιμετωπίσουν πολλά ζητήματα της ζωής τους. Βασίζεται, έχει εμπιστοσύνη και «χτίζει» πάνω στα κίνητρα, τις εμπειρίες και τις ικανότητες τους για αναζήτηση λύσεων, τα συνοδεύει σε όλη την πορεία της βιωματικής τους μάθησης, μαθαίνοντας και ο ίδιος ταυτόχρονα από την πορεία της μάθησης/αλλαγής τους.

​

Η σχέση που αναπτύσσουμε με τα παιδιά – πέρα από το αν έμαθαν ή ήδη ξέρουν αυτά που «πρέπει» – και η συνοδεία μας στα συναισθήματα τους είναι καίριας και κομβικής σημασίας στην εκπαίδευση για τις αξίες! Η επαφή μας με το καθένα είναι απαραίτητη. Άσχετα με το αν κάποιο παιδί είναι καλός/ή μαθητής/τρια, αν έχει «ευφράδεια λόγου», αυτοπεποίθηση, μιλάει συχνά κλπ, όλα τα παιδιά έχουν συναισθήματα και όλα σαν ίσα μας ενδιαφέρει να τα καταθέσουν, γιατί η συνοδεία τους είναι καθοριστική για τη στάση τους στα ζητήματα της κλιματικής κρίσης!

​

Αν αναλάβετε αυτό τον ρόλο, ενδιαφερθείτε για το πώς νιώθουν τα παιδιά σας τώρα, ακούστε ενεργητικά, δείξτε το με τα μάτια και με όλο σας το σώμα ότι τα σέβεστε, τα προσέχετε και καθρεφτίστε τα σημαντικά λόγια και τα συναισθήματα τους. Βρείτε χρόνο για αυτό, μην βιάζεστε να αλλάξετε θέμα και να «προχωρήσετε στο προκείμενο» δείχνοντας έτσι ότι δεν ενδιαφέρεστε πραγματικά. Αν έχετε άπειρα ή φοβισμένα παιδιά μπορείτε να ζητήσετε από όλα να γράψουν τι αισθάνονται σε ένα χαρτάκι και μαζέψτε τα σε ένα κουτί για να διαβαστούν, προτείνετε μίνι συνεντεύξεις από τους/τις διπλανούς/ες και ζητήστε να τις παρουσιάσουν κλπ.

​

Για την αξιοποίηση των προσωπικών εμπειριών που φέρουν τα παιδιά, είναι χρήσιμο να μη θεωρούμε ότι εμείς ως μεγαλύτεροι κατέχουμε τη γνώση, ακόμα και αν ερωτηθούμε! Τα ερωτήματα δεν αντιμετωπίζονται ως ευκαιρίες για άμεση απάντηση από τον εκπαιδευτικό, αλλά ως αφορμές για έρευνα! Στο ίδιο πνεύμα, οι διαφωνίες δεν επιλύονται κανονιστικά από τον εκπαιδευτικό αλλά αντιμετωπίζονται ως προβλήματα προς επίλυση από την κοινότητα! Αν δεν έχετε ξαναλειτουργήσει έτσι, φανταστείτε τον εαυτό σας σαν «καθρέφτη» της κατάστασης και σαν προβληματιζόμενο παρατηρητή της διαδικασίας, που ζητά βοήθεια από τα παιδιά να βρουν απαντήσεις/λύσεις! Πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη σημασία στην εμπιστοσύνη στην κρίση τους για να διασφαλιστεί το ενεργό ενδιαφέρον κι η αποτελεσματική ανάπτυξη τους.

​

Χρησιμοποιήστε τεχνικές διευκόλυνσης της προσωπικής έκφρασης πέραν της λεκτικής: Μοιράστε χαρτιά, δώστε χρόνο και ζητήστε να γράψουν ανώνυμα τις σκέψεις τους, να κάνουν αυτόματη γραφή εκφράζοντας τα συναισθήματα τους, να κάνουν μια ακίνητη εικόνα με το σώμα τους, να πάρουν συνέντευξη από τον/την διπλανό/ή τους κλπ. Είναι απαραίτητο να βεβαιωθούμε πως όλα τα παιδιά έχουν την ευκαιρία να εκφραστούν. Χωριστείτε σε δύο ομάδες (έχοντας έναν βοηθό συντονιστή) αν δεν έχετε ικανό χρόνο για αυτό στην ολομέλεια.

​

Αν η δραστηριότητα βγάλει στην επιφάνεια έντονα συναισθήματα (απελπισία, φόβος, άγχος, θυμός) τότε όσο περισσότερο τα παιδιά εκφράσουν τον εαυτό τους (με διάφορες τεχνικές) τόσο πιο πολύ θα κατανοήσουν την εμπειρία τους. Αφιερώνουμε πολύ περισσότερο χρόνο αν αυτό χρειαστεί, ακούγοντας ενεργά και ζητώντας από τα υπόλοιπα παιδιά να πουν πώς άκουσαν το παιδί που εκφράστηκε, απαντώντας εν τέλει στην ερώτηση «τι θα ήταν αυτό που θα μας ανακούφιζε;» ή «πώς θα προχωρήσουμε από δω και μπρος;»

​

Πολλές δραστηριότητες/παιχνίδια βασίζονται στη συνεργατική μάθηση, βασική παιδαγωγική αρχή της Εκπαίδευσης για την Αειφορία. Η επιτυχής συνεργασία όμως δεν είναι καθόλου δεδομένη και αποτελεί ζητούμενο, όχι μόνο γιατί βοηθάει τα παιδιά να ανταποκριθούν στη δραστηριότητα, αλλά γιατί αποτελεί κατ’ αρχήν, ένα βίωμα ικανοποίησης από «μια αειφόρα κοινωνία σε σμίκρυνση» που φαίνεται να αποτυπώνεται στη μνήμη ως σημαντικό παράδειγμα. Είναι δεδομένο επίσης ότι η συνεργασία βοηθάει στην ομαδική συνοχή και στη μείωση των προκαταλήψεων ανάμεσα στα μέλη των ομάδων, επεκτείνει την κατανόηση πολύπλοκων εννοιών μέσω της ομαδικής προσπάθειας απάντησης στα ερωτήματα που προκύπτουν, βελτιώνει τις ικανότητες επίλυσης προβλημάτων και την πρακτικότητα στις λύσεις που παρουσιάζονται με τη συνδρομή όλων, ευνοώντας εν τέλει τη δημιουργικότητα μέσα σε ένα περιβάλλον «επικείμενης ζώνης ανάπτυξης».

​

Στην πραγματικότητα ο τρόπος διεξαγωγής της δραστηριότητας είναι εξίσου σημαντικός – ή και πιο σημαντικός – από το τελικό αποτέλεσμα της. Είναι καίριας σημασίας οι μαθητές (ακολουθώντας το δικό μας παράδειγμα) να μάθουν να συνεργάζονται, να διαφωνούν, να υποχωρούν, να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, να ακούν ενεργητικά και να σέβονται ο ένας τον άλλον. Γι αυτό καλό είναι ο εκπαιδευτικός να παρακολουθεί τη συνεργασία όντας «παρών» όταν οι ομάδες εργάζονται και να αναλαμβάνει πρωτοβουλία μόνο όταν είναι απαραίτητο, παρουσιάζοντας την κατάσταση που παρατηρεί. Εξαρτάται από τον ίδιο τον εκπαιδευτικό, την εμπειρία του αλλά και τη δυναμική της τάξης του, το πόσο θα παρέμβει στη διαδικασία ή θα κρατήσει πιο διακριτικό ρόλο. Είναι παρατηρημένο ότι όσο πιο πολλές οδηγίες δίνονται στις ομάδες, τόσο πιο δύσκολα αναπτύσσονται οι πρωτοβουλίες των μαθητών. Κάθε ομάδα είναι διαφορετική και απαιτεί ξεχωριστό χειρισμό.

​

Ο κάθε εκπαιδευτικός ανάλογα με το χρόνο που έχει στη διάθεση του, την ομάδα και το πλαίσιο στο οποίο θα εντάξει τις δραστηριότητες-παιχνίδια, μπορεί να τους αφιερώσει ανάλογη διάρκεια, να τις προσαρμόσει, να τις διευρύνει ή να τις εμπλουτίσει με άλλες που θα σκεφτεί ο ίδιος ή θα αντλήσει από άλλο συναφές παιδαγωγικό υλικό. Οι δραστηριότητες που προωθούν τη συνεργασία, τη συμμετοχή και την ενεργή μάθηση με ολιστική εμπλοκή του μυαλού, της ψυχής και του σώματος των παιδιών απαιτούν δεξιότητες που δε διδάσκονται, αλλά μαθαίνονται μέσω της εμπειρίας! Μπορείτε να φροντίσετε για τη συμμετοχή των παιδιών και να διασφαλίσετε το ενδιαφέρον τους με συγκεκριμένες ενέργειες.

​

Κάθε δραστηριότητα προκαλεί διαφορετικά επίπεδα συμμετοχής και επιφέρει διαφορετικά αποτελέσματα σε διαφορετικά παιδιά! Ορισμένα πιθανόν να ανταποκριθούν στις ερωτήσεις του αναστοχασμού με ευφράδεια λόγου ενώ άλλα παιδιά, που δεν παρακολούθησαν ή έχουν διαφορετικό τρόπο σκέψης και λιγότερη αυτοπεποίθηση, να μην ανταποκριθούν. Συνήθως επαινούμε με έμφαση τα ικανά παιδιά – πολλές φορές επειδή μας προσφέρουν την ικανοποίηση ότι είμαστε αποτελεσματικοί στο έργο μας – και προχωράμε σε άλλες ερωτήσεις θεωρώντας ότι αυτές απαντήθηκαν! Αν θέλετε τη συμμετοχή όσο το δυνατόν περισσότερων παιδιών μπορείτε να ακολουθήσετε τις παρακάτω οδηγίες:

​

• Αναζητήστε υποστήριξη και από άλλους εκπαδευτικούς/εμψυχωτές δίνοντας την ευκαιρία στα παιδιά να συνδεθούν και με άλλους ανθρώπους διαφορετικούς από εσάς.

• Δηλώστε το πόσο πολύτιμη είναι για σας η γνώμη όλων των παιδιών πριν ξεκινήσετε τη διαδικασία.

• Χωριστείτε σε μικρότερες ομάδες συζήτησης που ευνοούν την απαλλαγή από το φόβο της έκθεσης στην ολομέλεια.

• Εμπιστευθείτε και ζητήστε τη βοήθεια των «έμπειρων» παιδιών για το συντονισμό των επιμέρους συζητήσεων.

• Διατυπώστε ανοιχτές ερωτήσεις για τις απόψεις των παιδιών. Ξεκαθαρίστε ότι δεν υπάρχει «σωστό και λάθος». Δώστε έμφαση στο ότι κάθε άποψη έχει να προσφέρει σε όλους κάτι!

• Αναδιατυπώστε ξανά ποιο είναι το ζητούμενο και αναρωτηθείτε φανερά για τις απαντήσεις που πιθανόν να υπάρχουν, με μια μικρή εισαγωγή σε απλή και ξεκάθαρη γλώσσα. Ρωτήστε: «το είπα ξεκάθαρα»;

• Βάλτε κανόνες στη συζήτηση, επικεντρωθείτε στα πρόσωπα των παιδιών και παρακαλέστε για ησυχία. Το σώμα σας μιλάει!

• Προσπεράστε με ένα απλό θετικό νεύμα τις συνήθεις άμεσες και φωναχτές απαντήσεις. Εναντιωθείτε στην κουλτούρα με τα «έντονα σηκωμένα χέρια».

• Δώστε περισσότερο την αίσθηση πως ψάχνετε σιωπηρά με το βλέμμα σας το παιδί που θέλετε κάθε φορά να σας να σας αναφέρει κάτι ή να μοιραστεί τις εμπειρίες του χωρίς να πιέζετε. Αποφύγετε τις ερωτήσεις γνώσεων. Περιμένετε χωρίς δυσφορία, αν υπάρχει άρνηση αποδεχθείτε την και συνεχίστε χωρίς σχόλια.

• Δώστε σημασία περισσότερο στη σκέψη και την άποψη που ακούστηκε από τα ντροπαλά και μη εμπλεκόμενα παιδιά.

• Αν θέλετε να ενδυναμώσετε κάποιο παιδί, συνοψίστε συστηματικά τι σας κάνει εντύπωση στα λεγόμενα του και ρωτήστε: «πώς ακούσατε τις απόψεις του/της…»;

• Ακούστε με προσοχή και επαναδιατυπώστε τα συναισθήματα και τα βασικά νοήματα που ακούσατε, αφήνοντας «χώρο» και ρωτώντας για διορθώσεις.

• Υιοθετήστε πριν τη συζήτηση απλές και σύντομες οδηγίες με παιχνίδια που σπάζουν τον πάγο και διασκεδάζουν όπως:

  • Ζητήστε την παρουσίαση των ατομικών σκέψεων με ομαδικό τρόπο σε χαρτί ή με θεατρικό με διάφορους ρόλους, ή «ακίνητες εικόνες» που θα φτιάξουν με τα σώματα τους και θα συζητηθούν μετά κλπ....

  • Χρησιμοποιήστε μια μπάλα που περνά διαδοχικά από όλα τα άτομα. Κάθε άτομο που παίρνει τη μπάλα λέει ένα πράγμα που έμαθε ή μια σκέψη που του γεννήθηκε από τη δραστηριότητα.

  • Ζητήστε να πουν μια λέξη που έρχεται αυθόρμητα στο νου για το παιχνίδι, αναδιατυπώστε, σημειώστε τη για τη μετέπειτα συζήτηση.

  • Κάθε παιδί προσθέτει μια εικόνα ή λέξη σε μια ομαδική έκθεση και εξηγεί γιατί αυτή αντιπροσωπεύει κάτι σημαντικό από τα συναισθήματα του ή από αυτά που έχει μάθει.

​​