ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΝΕΡΓΟ ΠΟΛΙΤΗ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΣΕ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ
Οι μαθητές μας, όπως και εμείς, έχουν ήδη μια γενική εικόνα για το πώς γίνεται ο δημόσιος διάλογος στη χώρα μας, από τις καθημερινές δημοσιογραφικές εκπομπές, από τις αντιπαραθέσεις των καλεσμένων στα παράθυρά των τηλεοπτικών καναλιών ή από τις συνήθεις συνθηματικές δηλώσεις διαμαρτυρομένων και τις τοποθετήσεις των ομιλητών στην Βουλή. Η Εκπαίδευση για την Αειφορία δίνει έμφαση στην εξέταση και κριτική του τρόπου με τον οποίο παίρνονται οι αποφάσεις σε μια χώρα, σε ένα τόπο, στο ίδιο το σχολικό περιβάλλον. Στα πλαίσια αυτά είναι θεμιτό να δίνουμε προσοχή σε διαδικασίες που ευνοούν την ποιότητα του δημοκρατικού διαλόγου μεταξύ των παιδιών στην τάξη μας με την ίδια μεθοδικότητα που αντιμετωπίζουμε και τη γνωστική τους ανάπτυξη. Έχει υποστηριχθεί ότι η συνεχής και συνεπής συμμετοχή σε ομάδες αποτελεί εξαιρετική ευκαιρία για τη βίωση
«δημοκρατικών εμπειριών». Στην πορεία αυτή είναι καλό να έχουμε υπόψη μας τις εξής αρχές:
-
Τα παιδιά πρέπει ενημερωθούν και να κατανοήσουν τους στόχους και τη διαδικασία του προγράμματος και να έχουν λόγο σε αυτήν.
-
Η δημοκρατική και οργανωτική δομή των συναντήσεων, καθώς και οι όποιες σχέσεις εξουσίας πρέπει να αποσαφηνίζονται σε όλους.
-
Οι κανόνες της συμμετοχής στις δημοκρατικές διαδικασίες πρέπει να είναι ξεκάθαροι και οι μαθητές να μπορούν να τους συνδιαμορφώνουν.
-
Κανένα παιδί δεν αποκλείεται από την ομάδα λόγω έλλειψης ικανοτήτων και είναι ελεύθερο να αποχωρήσει, όταν το ενδιαφέρον του για το έργο της έχει μειωθεί.
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΩΝ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΩΝ ΔΙΑΔΙΚΑ ΣΙΩΝ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ «ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ»
Όσοι από μας έχουν συντονίσει τέτοια προγράμματα και υιοθετούν τις δημοκρατικές αξίες στη λειτουργία της ομάδας τους πρέπει να υπερασπίσουν τις απόψεις τους στο ερώτημα: «Τι νόημα έχει το να εκπαιδεύουμε τα παιδιά να συμμετέχουν δημοκρατικά στην εξέταση των τοπικών ζητημάτων, όταν ακόμα και οι ενήλικες έχουν περιορισμένη ή μηδενική συνήθως συμμετοχή»; Οι εκπαιδευτικοί που θα εμπλακούν με τις δημοκρατικές διαδικασίες στην τάξη τους πρέπει να γνωρίζουν ότι γίνονται υποστηρικτές μιας «ριζοσπαστικής δημοκρατίας» από κάτω προς τα πάνω και πρέπει να είναι προετοιμασμένοι να υπερασπιστούν αυτόν τον προσανατολισμό. Όχι μόνο γιατί προετοιμάζουμε τα παιδιά για μια καλύτερη κοινωνία, ενδυναμώνοντας τη δημοκρατική τους κουλτούρα, ώστε να αναγνωρίζουν κάθε τι το αποφασισμένο χωρίς διαβούλευση με τη βάση αλλά και για τη γνώση των προβλημάτων που θα συναντήσουν. Δεν είναι θεμιτό να παριστάνουμε το δημοτικό συμβούλιο που παίρνει αποφάσεις, δημιουργώντας την λανθασμένη εντύπωση ότι τα παιδιά μπορούν να καταφέρουν πάντα αυτό που θέλουν με ομαλό και εύκολο τρόπο! Τα παιδιά μας χρειάζεται να δουν τα λάθη που μπορεί να προκύψουν από μια τέτοια οπτική και την περιορισμένη δυνατότητα τους αυτή τη στιγμή να καθορίσουν τι θα συμβεί στο περιβάλλον τους.
ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΜΠΕΙΡΙΩΝ «ΕΝΕΡΓΟΥ ΠΟΛΙΤΗ»
Είναι σημαντικό από την αρχή ακόμα τα παιδιά να εμπλακούν προσωπικά και σύμφωνα με τις ανάγκες τους στο πρόγραμμα που τους προτείνεται. Τα ζητήματα της αστικής αειφορίας στην πόλη που ζει ο καθένας μας, επειδή άπτονται της καθημερινότητας όλων και έχουν σχέση με την ποιότητα της ζωής μας, ίσως αγγίξουν και τα ίδια τα παιδιά σαν πρόσωπα που ζουν μια δύσκολη καθημερινότητα στο άστυ σήμερα. Εδώ κρίνεται σημαντική και η προσωπική σας τοποθέτηση στα ζητήματα αυτά καθώς και η εμπλοκή σας στη ζωή της ομάδας. Η αίσθηση που μπορεί να έχουν τα μέλη, ότι αγωνίζονται – μαζί σας – να αλλάξουν τα πράγματα για το κοινό καλό, κάτι πολύ σημαντικό για τον τόπο μας, είναι κατά την γνώμη μας το βασικό κίνητρο για τη συμμετοχή του καθενός/μιας στην όλη προσπάθεια. Εξηγήστε κατ’ αρχάς το γιατί είστε εσείς σε αυτήν την ομάδα και ποια είναι τα δικά σας προσωπικά κίνητρα. Αν σας συγκινούν πραγματικά τα θέματα που θίγετε και αν ενδιαφέρεστε για την ομάδα, τότε ίσως εμπνεύσετε και τα παιδιά σας. Η αυθεντικότητα σας δεν μπορεί να κρυφτεί. Οι μαθητές «ξέρουν» τι σκέφτεστε για αυτούς και για τα ζητήματα που θίγονται και αναγνωρίζουν και την παραμικρή λεπτομέρεια προσποίησης ακόμα και στα μη λεκτικά σήματα που τους δίνετε.
Είναι επίσης σημαντικό να βιώνουν όλα τα μέλη συνεργατικές εμπειρίες και δημοκρατικές διαδικασίες σε μια ομάδα που «παραδέχονται», να παίρνουν ικανοποίηση από τις σχέσεις που δημιουργούνται, να εκφράζονται και να νιώθουν ότι ανήκουν σε αυτήν. Όμως, για να αρχίσουν να μιλάνε για το γιατί είναι σε αυτήν την ομάδα, για το τι τους απασχολεί στην καθημερινότητα της πόλης που ζουν, για να φανερώσουν τη δική τους ματιά, ίσως χρειαστεί να ενδιαφερθείτε πραγματικά για αυτούς και να τους ακούσετε με προσοχή!
ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΔΡΑΣΗΣ
Μπορεί μια «αποτυχημένη δράση» των μαθητών να γίνει μια επιτυχημένη εκπαιδευτική διαδικασία;
Έχει ήδη αναφερθεί ότι οι πολιτικές αποφάσεις και η υλοποίηση τους σε έναν τόπο είναι αρμοδιότητα των θεσμικών φορέων και όχι των μαθητών. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε και εμείς και οι μαθητές μας ότι η δράση των παιδιών σπανίως μπορεί να αλλάξει συνολικά μια πραγματικότητα σε ένα τόπο, τουλάχιστον στο άμεσο μέλλον. Συχνά ακούγονται από εκπαιδευτικούς τα ερωτήματα: Ποιος θα ακούσει με προσοχή τα παιδιά και θα υλοποιήσει τις προτάσεις τους; Μήπως απογοητευτούν από τη λειτουργία των θεσμών ή από την μη πραγματοποίηση των ιδεών τους και παραιτηθούν;
Η λειτουργία του δικτύου “Βιώσιμη Πόλη» έχει σαν στόχο την αποτροπή τέτοιων καταστάσεων. Αν η προσπάθεια των παιδιών, για να προταθούν πραγματοποιήσιμες λύσεις και οι συνεργασίες εκπαιδευτικών, γονέων και φορέων, δεν φέρουν αποτέλεσμα στην πραγματοποίηση των προτάσεων τους, είναι θεμιτό να αναλυθεί εν τέλει σε βάθος το γιατί. Μια τέτοια διαδικασία υποστηρίζεται ότι θα βοηθούσε τα παιδιά να συνειδητοποιήσουν τις δυσκολίες ή τα λάθη τους και να αναπτύξουν τις ικανότητες τους για την ανάληψη μιας «επιτυχημένης» δράσης στην επόμενη προσπάθεια τους!
Η δράση των παιδιών γίνεται με σχεδιασμό και έρευνα από τους μαθητές για την αλλαγή μιας κατάστασης, αλλά ο εκπαιδευτικός στόχος μας είναι η ανάπτυξη της ικανότητας τους για δράση. Είναι θεμιτό τα παιδιά να αναγνωρίζουν την πιθανότητα πολλές φορές οι «ουτοπικές» ιδέες τους να μην μπορούν να εφαρμοστούν τουλάχιστον στο άμεσο μέλλον, αλλά παρ όλα αυτά να μπορούν να προβληματιστούν, για το τι είναι εφικτό και γιατί, να συνεργαστούν, να αποφασίζουν δημοκρατικά, να μοιράζουν τη δουλειά και να έχουν την αίσθηση ότι η προσπάθεια τους έχει αποτέλεσμα και επιβραβεύεται, τουλάχιστον στα πλαίσια του σχολικού τους χώρου! Η εμπλοκή των ενηλίκων ή των φορέων που προτείνεται στο Δίκτυο μας, πέρα από την θεσμική γνώση, έχει στόχο κυρίως την ενδυνάμωση των παιδιών που ανακαλύπτουν ότι μπορεί να έχουν βοήθεια από ευαισθητοποιημένους ενήλικες, για να γίνει τελικά αυτό που με περίσκεψη και όραμα αποφάσισαν. Έχουν έτσι την θετική αίσθηση και την μνήμη της συνεισφοράς και των άλλων υπαρκτών συνεργατών τους, εκπαιδευτικών, γονέων ή εργαζόμενων στους θεσμούς στον «κοινό αγώνα» για το μέλλον της κοινότητας τους.
ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΘΕΣΜΩΝ
Η γνώση των τοπικών φορέων-θεσμών και της λειτουργίας τους σε ένα τόπο, είναι ζητούμενο ακόμα και για τους ενήλικές δημότες. Πρόκειται για σημαντική και χρήσιμη γνώση, αλλά η προσπάθεια μας δεν σταματά εκεί, γιατί ο στόχος μας δεν είναι αυτός. Είναι σημαντικό για τον αυριανό ενεργό πολίτη και σημερινό μαθητή να γνωρίζει ότι οι αποφάσεις δεν παίρνονται από κάποια απρόσωπη αρχή που γνωρίζει τα πάντα. Είναι χρήσιμο να γνωρίζουν τα παιδιά μας ότι οι αποφάσεις παίρνονται από υπαρκτά καθημερινά πρόσωπα, που προβληματίζονται και ακολουθούν δημοκρατικές διαδικασίες. Είναι θεμιτό να αποκτήσουν εμπειρίες επαφής με τους ανθρώπους που αντιπροσωπεύουν αυτούς τους θεσμικούς φορείς, να συνομιλήσουν μαζί τους, να επηρεαστούν, να ακούσουν τις προτεραιότητες και τα προβλήματα τους, ακόμα και να αλλάξουν γνώμη!
Στην επαφή με τα προβλήματα ενός τόπου και τις σχετικές αντιπαραθέσεις που πιθανόν να παρουσιάζονται σε κάποιο θεσμικό όργανο ή δημοτικό συμβούλιο, είναι πιθανόν, κυρίως στις μεγάλες τάξεις Γυμνασίου ή Λυκείου, να προκύψουν «φλογερές» συζητήσεις για το τι φταίει και ποιος ευθύνεται για την κατάσταση. Ακούστε με προσοχή τις απόψεις των μαθητών που συνήθως εμπεριέχουν συναισθηματική φόρτιση, αλλά δώστε προσοχή στα εξής κομβικά σημεία γιατί είναι πολύ πιθανόν να οδηγηθούν οι μαθητές σας σε λάθος συμπεράσματα.
Οι μαθητές μας είναι «ειδικοί» στα ζητήματα που αφορούν στη ζωή και στην καθημερινότητα τους και έχουν δικαίωμα να εκφράσουν τα συναισθήματα και τα οράματα τους για τον εαυτό, τον κόσμο και τον τόπο τους. Από κει και πέρα είναι δεδομένο ότι δεν τα ξέρουμε όλα τα θέματα! Δεν είναι εποικοδομητικό να εκφέρουμε πρόχειρες και γρήγορες, τηλεοπτικού τύπου, απαντήσεις σε ερωτήματα που προκύπτουν στην πορεία μας και οδηγούν σε βεβιασμένα και λανθασμένα συμπεράσματα. Κάθε ζήτημα που αφορά τη δημόσια ζωή είναι πολύπλοκο, επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες και χρήζει έρευνας. Η στοιχειώδης κριτική σκέψη μας οδηγεί στην επανεξέταση πολλών στοιχείων που θεωρούνται δεδομένα και τα οποία χρειαζόμαστε για να βγάλουμε οριστικά και αξιόπιστα συμπεράσματα.
Οι μαθητές μας έχουν δικαίωμα να ασκήσουν κριτική στη λειτουργία και τις αποφάσεις των θεσμών που επηρεάζουν τη ζωή τους. Δεν έχουν όμως το ρόλο της απόδοσης κατηγοριών σε δημόσια πρόσωπα και οι παρεμβάσεις μας δεν θα πρέπει να ενθαρρύνουν ένα τέτοιο κλίμα. Οι μαθητές δεν είναι δικαστές, για να αποδίδουν ευθύνες και να καταδικάζουν!
Οι μαθητές μας μπορούν να εκφράσουν την άποψη τους για το αποτέλεσμα των επιλογών ενός δημόσιου προσώπου για τον τόπο τους. Όμως, δεν έχουν το δικαίωμα να γίνουν κριτές της ηθικής των ανθρώπων. Θεωρούμε ότι δεν υπάρχουν «καλοί» και «κακοί» στην πολιτική σκέψη και πράξη. Υπάρχουν μόνο λανθασμένες ή σωστές επιλογές. Εκτός των αποδεδειγμένων εξαιρέσεων, θεωρούμε ότι τα αιρετά με δημοκρατικές διαδικασίες πρόσωπα που εμπλέκονται με την πολιτική ζωή έχουν καλές προθέσεις, και λειτουργούν στα πλαίσια της νομιμότητας για το καλό του τόπου τους, σύμφωνα με τις αξίες που πιστεύουν και τις δυνατότητες τους.
Οι μαθητές είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους και έχουν την ευθύνη για να προσπαθήσουν να αλλάξουν τα πράγματα και να επηρεάσουν άλλους ανθρώπους, αλλά σαφώς δεν ευθύνονται για την κατάσταση που επικρατεί στον δημόσιο βίο της χώρας και του τόπου τους. Είναι θεμιτό λοιπόν να αποφεύγουμε την απόδοση υπερβολικών ατομικών ευθυνών στους μαθητές μας ή να τους επιφορτίζουμε με την αίσθηση ότι έχουν την εξουσία να αλλάξουν τη συνολική κατάσταση του τόπου τους. Την ευθύνη για τις πολιτικές επιλογές την έχουν τα αρμόδια θεσμικά όργανα που έχουν την κατάλληλη υποδομή, το προσωπικό και τις διαδικασίες για τη δημοκρατική λήψη των αποφάσεων και την εφαρμογή τους.
Στα πλαίσια του «πολιτικού γραμματισμού», είναι θεμιτό να συζητούμε τις διάφορες πολιτικές θέσεις σαν πηγή γνώσης για τον τρόπο που αυτές επηρεάζουν την πραγματικότητα της ζωής μας. Μπορούμε να τοποθετηθούμε προσωπικά όσον αφορά στο αν αυτές συμφωνούν με τις δικές μας αξίες και το όραμα για τον τόπο μας. Είναι όμως αθέμιτο να προχωρούμε σε πολιτικές τοποθετήσεις,
υποστηρίζοντας «συμπαθείς» θέσεις και εξαγγελίες συγκεκριμένων πολιτικών παρατάξεων. Πολλές προθέσεις για το περιβάλλον είναι κοινές σε διάφορες πολιτικές παρατάξεις. Η οπτική τους ούτως ή άλλως έχει πάντα τα θετικά και τα αρνητικά της σημεία και χρειάζεται έρευνα με κριτική σκέψη για την αποκρυστάλλωση μιας άποψης. Θεωρούμε δεδομένο ότι η φροντίδα για το περιβάλλον και την κοινωνία αφορά την κοινωνία στο σύνολο της και δεν ανήκει αποκλειστικά σε κάποια κομματική θέση. Οι μαθητές σας θα έχουν δικαίωμα ψήφου, όταν θα γίνουν 18 ετών. Αφήστε για τότε τα τελικά συμπεράσματα για τις πολιτικές επιλογές τους.
Η ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ Η ΔΙΑΣΑΦΗΝΙΣΗ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΤΟΠΙΚΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ
Είναι πολύ πιθανό και στον τόπο σας να υπάρχουν συγκρούσεις για κάποιο περιβαλλοντικό ή κοινωνικό ζήτημα που οι μαθητές θα «ανακαλύψουν» στην πορεία τους και θα θελήσουν να συμβάλλουν στην επίλυση του. Οι συγκρούσεις συμφερόντων και τα διλήμματα που προκύπτουν από αυτές αποτελούν αντικείμενο μάθησης για τους μαθητές σας, στα πλαίσια της εκπαίδευσης για την Αειφορία. Οι τοπικές πολιτικές αποφάσεις λαμβάνονται με διαβούλευση και κάθε φορά με βάση τις αξίες των κοινωνικών ομάδων που αντιπροσωπεύονται στα τοπικά συμβούλια.
Η ανάλυση των αξιών με βάση τις οποίες λαμβάνονται αυτές οι αποφάσεις και η διασαφήνιση των προσωπικών αξιών του κάθε μέλους της ομάδας, αποτελεί παιδαγωγική αρχή της εκπαίδευσης για την Αειφορία και κομβική στιγμή για τη ζωή της ομάδας σας. Έχει αποδειχθεί ότι η γνώση από μόνη της χωρίς το απαραίτητο αξιακό υπόβαθρο της δεν είναι αρκετή, για να αλλάξει τα πράγματα. Στα πλαίσια της «εκπαίδευσης για τις αξίες» πρέπει να έχετε υπόψη σας τα εξής:
Το προσωπικό σας παράδειγμα! Αν έχετε για παράδειγμα φανεί στο παρελθόν ή τώρα στα μάτια τους αυταρχικός ή αδιάφορος, χωρίς προσωπική σχέση με τα μέλη αυτής της ομάδας ίσως συναντήσετε εξ αρχής προβλήματα, όταν υποστηρίζετε τις δημοκρατικές αξίες, τις αξίες της αλληλεγγύης και της επικοινωνίας στις ανθρώπινες σχέσεις. Ίσως, είναι από τις λίγες στιγμές που εσείς και οι μαθητές σας καλείστε να αποκαλύψετε ένα μέρος της προσωπικότητας σας δημοσίως και πρέπει για τον λόγο αυτό να επιδιώκετε ένα παράδειγμα πηγαίας φιλικής συζήτησης παρά μαθήματος.
Δεν υπάρχει σωστή ή λάθος άποψη και δεν βαθμολογούνται οι αξίες του καθενός. Καλείστε και εδώ να δώσετε προσοχή, όταν τα μέλη της ομάδας σας μιλούν, να αναπλαισιώσετε αποδεχόμενοι τα λεγόμενα και τα συναισθήματα τους ακόμα και αν εκφράζουν αρνητικές σκέψεις. Μην ερμηνεύετε ή κρίνετε τις απόψεις αυτές ακόμη και αν δεν συμφωνείτε αλλά ζητήστε την τοποθέτηση και άλλων μελών σε αυτές. Κρατήστε την προσωπική σας άποψη τελευταία, παρά τις πιθανές προτροπές, για να μην επηρεάσετε με τη βαρύτητα της άποψης σας τους μαθητές σας προς μια κατεύθυνση.
Καθιερώστε μια διαδικασία που να μην κουράσει ή αποθαρρύνει τα μέλη. Αν πρόκειται να διασαφηνίσουν τις αξίες τους και να μιλήσουν για το τι είναι πιο σημαντικό για αυτούς και γιατί, προτιμήστε κατ’ αρχήν τις μικρές ομάδες. Αν πρόκειται να αναλύσουν τις αξίες που κρύβονται πίσω από μια απόφαση, φροντίστε τη διαδικασία και σημειώστε ή ομαδοποιείστε τις απόψεις στον πίνακα.