Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΩΣ ΕΜΨΥΧΩΤΗΣ
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ - ΕΜΨΥΧΩΤΗ
Ως συντονιστής της ομάδας, είστε ο σύνδεσμος της για την αλληλεπίδραση της στο Δίκτυο με τις άλλες σχολικές μονάδες και για την επικοινωνία με τα πρόσωπα του Σχολείου (διευθυντής, καθηγητές), με τους υπεύθυνους Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Πολιτιστικών Θεμάτων ή Σχολικών Δραστηριοτήτων, με το σύλλογο γονέων και τους κοινωνικούς φορείς κλπ. Πέρα από αυτό σας προτείνουμε να λειτουργήσετε παράλληλα σε τρία επίπεδα:
-
Από την μια σαν άτομο, που ενδιαφέρεται για τα κοινά, για αυτό που συμβαίνει στην πόλη του, για τον τρόπο που παίρνονται οι αποφάσεις, υπέρ ποίου γίνονται οι όποιες παρεμβάσεις και ως «πολιτικό όν» με αειφορικές αξίες, όπως η αλληλεγγύη, η ισότητα, η δικαιοσύνη, η αυταξία της φύσης κ.ά.
-
Ως εκπαιδευτικός που νιώθετε το καθήκον να θίξετε τέτοια θέματα μέσα στο σχολικό χώρο, για να προετοιμάσετε τις επόμενες γενιές για τον ρόλο του ενεργού πολίτη.
-
Ως παιδαγωγός-εμψυχωτής της ομάδας που λειτουργεί με διευκολυντικό τρόπο και με μη κατευθυντικές παρεμβάσεις, για να αναπτυχθεί το ουσιαστικό ενδιαφέρον σύμφωνα με τις Παιδαγωγικές Αρχές της Εκπαίδευσης για την Αειφορία.
Η ΑΥΘΕΝΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΜΨΥΧΩΤΗ
Ξεκινήστε θεωρώντας τον εαυτό σας μαθητή και όχι ειδήμονα. Μπορείτε κάλλιστα να δηλώσετε στην ομάδα ότι δεν θεωρείτε τον εαυτό σας αυθεντία, και ότι θα προσπαθήσετε να ξεφύγετε από τον συνήθη ρόλο του δασκάλου-καθηγητή σαν να είστε και εσείς εξερευνητής σε αυτή την προσπάθεια. Η δική σας αυθεντικότητα θα βοηθήσει την ομάδα. Αν συναντήσετε δυσκολία στο να μιλήσουν τα παιδιά, αρχικά για το ζήτημα της Βιώσιμης Πόλης, μην διστάσετε να «καθρεφτίσετε» αυτή την αδυναμία και να ρωτήσετε, γιατί συμβαίνει. Αφήστε τελευταία τη δική σας τοποθέτηση.
Το να εκφράσετε στην ομάδα το δικό σας προσωπικό ενδιαφέρον ως πολίτης για τα ζητήματα της «πόλης» και τα δικαιώματα σας, για τις διαδικασίες που ακολουθούνται στις συναντήσεις σας ή για ό,τι γίνεται την κάθε στιγμή, βοηθά τους συμμετέχοντες να εκφράσουν και τις δικές τους απόψεις. Με ερωτήσεις για τη δική τους εμπειρία μπορεί να ξεκινήσει μια πρώτη τοποθέτηση-συζήτηση. Παρά το ότι καλείστε να λειτουργήσετε μη κατευθυντικά στην ομάδα, είναι θεμιτό να επηρεάζετε τους μαθητές με την αλήθεια σας, χωρίς να επιβάλλετε τις απόψεις σας. Μπορείτε αν θέλετε να παρουσιάσετε σαν αφορμή κάποιες φωτογραφίες ή βίντεο για τα ζητήματα που «συγκινούν» εσάς προσωπικά.
Ακόμα και αν η ομάδα δεν ενδιαφέρεται αρχικά για το θέμα που εισάγετε, πολλοί μαθητές μπορεί να οικειοποιηθούν τις απόψεις σας στα πρώτα στάδια. Μην ξεχνάτε ότι πιθανώς δεν ήταν δική τους πρωτοβουλία η συγκρότηση αυτής της ομάδας που έχει ένα θέμα και πρέπει να παράγει έργο. Μην ενοχοποιήστε σαν προοδευτικός εκπαιδευτικός, ότι χειραγωγήσατε τους μαθητές σας με την τοποθέτηση σας. Ίσως στην πορεία τα παιδιά αποκτήσουν πραγματικό προσωπικό ενδιαφέρον για τα ζητήματα που θίγονται και εμπλακούν αυθεντικά στην ζωή αυτής της ομάδας. Αν συμβεί αυτό, τότε πιστεύουμε ότι μπορεί να επιτευχθεί και ο στόχος μας, που είναι η διαμόρφωση της στάσης των μαθητών για την αειφορία της πόλης τους.
Μέχρι όμως να επιτευχθεί αυτός ο στόχος πρέπει να αποδεχθούμε το γεγονός ότι ο εμψυχωτής ανάλογα με την ομάδα του, τις περιστάσεις, τον χρόνο, το σχολικό θεσμικό πλαίσιο ή τις υποχρεώσεις μπορεί ανά περίσταση να δείξει ένα πιο «κλασσικό παρεμβατικό πρόσωπο», να μοιράσει ο ίδιος τη δουλειά, να ζητήσει αποτελεσματικότητα, να κατευθύνει τη συζήτηση και να επικεντρωθεί στο παραγόμενο έργο, ιδίως όταν τα μέλη δεν είναι συνηθισμένα σε μη κατευθυντικές διαδικασίες. Μη διστάσετε λοιπόν να προβάλλετε και τις δικές σας προσδοκίες και να επηρεάσετε την ομάδα όταν αναγνωρίζετε ότι με αυτόν τον τρόπο ανταποκρίνεστε περισσότερο στις ανάγκες των μελών, παρά αν επιμείνετε σε μια στάση: «Πείτε εσείς τι θα κάνουμε», που πιθανόν να φέρει την αμηχανία την ομάδα. Μπορείτε να επηρεάσετε τους μαθητές λοιπόν χωρίς να επιβάλλετε την άποψη σας!
Η ΑΠΟΔΟΧΗ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ
Ζητήστε τις απόψεις όλων για τα ζητήματα που θίξατε πρώτα εσείς ή άλλοι μαθητές. Φροντίστε να έχετε ικανό χρόνο για επικέντρωση στο πρόσωπο του κάθε μαθητή. Πολλοί μαθητές δεν μπορούν να εκφραστούν, όπως άλλοι. Δείξτε σε όλους ότι ενδιαφέρεστε ουσιαστικά και για τη δική τους άποψη. Αποδεχτείτε και τη σιωπή ενός μέλους ή την άρνησή του για συμμετοχή. Αν ένα μέλος της ομάδας επιθυμεί κάποια στιγμή να παραμείνει στο περιθώριο, θα πρέπει να έχει αυτήν την ελευθερία. Ο εμψυχωτής δεν πιέζει επιβάλλοντας τους κανόνες που θα οδηγήσουν την ομάδα προς τους δικούς του στόχους.
Ίσως κάποιοι μαθητές να συγκινούνται από την κατάσταση της γειτονιάς ή της πόλης τους, άλλοι από τον τρόπο που παίρνονται οι αποφάσεις για τα κοινά, άλλοι για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους ως πολίτες, άλλοι από τη διαδικασία της ομάδας, κ. ά. Είναι θεμιτό όμως να εκφραστούν και αντιρρήσεις ή αδιαφορία για το θέμα. Ίσως αυτό είναι μια ευκαιρία για μια ουσιαστική συζήτηση για τη συμμετοχή του καθενός μας στα κοινά και την πιθανή απογοήτευση που νιώθουμε κάθε φορά που το επιχειρούμε. Ακούστε τις απόψεις αυτές και αποδεχθείτε κατ’ αρχήν το τι εκφράζουν, ανακαλώντας την αντίδραση που πιθανόν είχατε και σεις σαν έφηβος σε κάθε τι «που επιβάλλεται από πάνω».
Ο εμψυχωτής δημιουργεί ένα κλίμα ψυχολογικά ασφαλές για κάθε μέλος της ομάδας, ιδιαίτερα όταν διακινδυνεύει να εκφράσει κάτι προσωπικό, άτοπο ή αρνητικό, ώστε να νιώθει ότι οποιαδήποτε στιγμή θα υπάρχετε τουλάχιστον εσείς που θα τον σέβεστε αρκετά. Μην προβάλλετε τις προσωπικές σας απόψεις για ότι ακούσατε παρά μόνο στο τέλος, αν σας ζητηθεί. Απλά, ακούστε με προσοχή και ζητήστε την τοποθέτηση των υπόλοιπων μελών της ομάδας για την «αλήθεια» μιας τέτοιας αρνητικής άποψης.
Είναι θεμιτό το κάθε μέλος να δηλώσει το πώς και πότε θα ενταχθεί σε κάποια μικρή ομάδα σύμφωνα με τα ενδιαφέροντα του. Πολλές φορές αξίζει τον κόπο απλά να περιμένουμε ακούγοντας, προτείνοντας και συνοδεύοντας το πρόσωπο που δυσκολεύεται να συμμετάσχει.
Η ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΕΜΨΥΧΩΤΗ ΣΤΗΝ ΕΚΦΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ
Το πρόγραμμα που σας προτείνεται, σας καλεί σε ουσιαστικές και ειλικρινείς συζητήσεις με τους μαθητές σας. Εσείς και τα μέλη της ομάδας μπορεί να χρειαστεί να εκφράσετε προσωπικά συναισθήματα, σκέψεις και προβληματισμούς με αυθεντικό τρόπο. Πολλοί μαθητές μας, ίσως και εμείς, δεν έχουν μάθει να ακούν με προσοχή τον άλλο και αντιθέτως σκέφτονται τα δικά τους συναφή ζητήματα, κριτικάρουν βιαστικά τα λεγόμενα ή ετοιμάζουν την απάντηση τους την ώρα που κάποιος μιλά. Δεν είναι αυτονόητο ότι όλοι έχουν την δεξιότητα της «ενεργητικής ακρόασης». Ακόμη και η δική σας εκπαίδευση για την εμψύχωση των ομάδων των μαθητών σας σε τέτοιες περιπτώσεις είναι μια μακρόχρονη διαδικασία.
Παρ όλα αυτά, όταν κάποιος εκφράζει κάποιο προσωπικό πρόβλημα του, λειτουργήστε σαν να είναι φίλος σας και μην βιαστείτε να πείτε την γνώμη σας, να παρηγορήσετε, να ερμηνεύσετε ή να δώσετε συμβουλές. Απλά συνοδεύεστε τον/την! Ο καθένας/μια από μας έχει το δυναμικό να βρει λύσεις στα προβλήματα του μόνος ή με τη βοήθεια μελών της ομάδας. Αυτό που χρειάζεται είναι η αίσθηση ότι κάποιος/α τον/την ακούει πραγματικά και συμπάσχει με το πρόβλημα. Είναι χρήσιμο στην προσπάθεια σας αυτή να έχετε γενικά υπόψη σας τα εξής:
α) Ακούστε αληθινά με όλη την προσοχή σας και δείξτε το, ακόμα και με την στάση του σώματος σας.
β) Τηρήστε γενικά μια στάση που δείχνει ότι αποδέχεστε απόλυτα το πρόσωπο που μιλάει και συναισθάνεστε το πρόβλημα.
γ) Καθρεφτίστε τα συναισθήματα του, ανακεφαλαιώστε τα σημαντικά νοήματα ή λόγια του και ρωτήστε, αν καταλάβατε καλά.
ε) Ακούστε με προσοχή την απάντηση του.
ζ) Ρωτήστε τα υπόλοιπα μέλη τι τους προκάλεσε η διαδικασία και πώς άκουσαν τον φίλο τους.
Η ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΑΚΡΟΑΣΗ
Η ΠΡΟΤΑΣΗ
Η ΣΥΝΟΔΕΙΑ
Ο εμψυχωτής, όταν μιλούν τα παιδιά, είναι παρών με ολόκληρο το πρόσωπό του, με τη φυσική του παρουσία, με τη γνωστική αλλά και τη συναισθηματική του πλευρά. Ακούει με όσο μεγαλύτερη προσοχή, ακρίβεια και ευαισθησία μπορεί το κάθε μέλος της ομάδας που εκφράζει επιφανειακά ή και βαθύτερα τον εαυτό του.
Προσπαθεί με ενσυναίσθηση να ανταποκρίνεται στα αισθήματα που εκφράζονται, χωρίς όμως να χάνει και τα δικά του όρια. Δηλώνει το τι άκουσε ή αισθάνθηκε, επαναδιατυπώνοντας τα όσα άκουσε. Φανερώνει ακόμα και με την έκφραση του προσώπου, με τη στάση του σώματος του, ότι ακούει με προσοχή τον συνομιλητή του. Αυτό φαίνεται να βοηθά τον μαθητή να μιλήσει περισσότερο για τα ζητήματα του. Δεν βιάζεται, ευχαριστεί και επιβραβεύει το κάθε μέλος για τη συμμετοχή του και ζητά πάντα να εκφραστούν και οι απόψεις και άλλων μαθητών στα όσα ειπώθηκαν.
Ζητείστε τις προτάσεις των μελών για το τι θα ακολουθήσει, και το πώς σκοπεύουν να συνεχίσουν τη δουλειά. Αν υπάρχουν μπορείτε να τις συζητήσετε και να αποφασίσετε από κοινού τον τρόπο δουλειάς. Αν τα μέλη νιώθουν άβολα στο να προτείνουν κάτι επί της διαδικασίας, αφού ρωτήσετε για να το επιβεβαιώσετε, μη διστάσετε να το κάνετε εσείς παίρνοντας την σύμφωνη γνώμη τους. Φροντίστε, ώστε οι προτάσεις σας να είναι ξεκάθαρες και κατανοητές και προσπαθήστε πάντα αυτές να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της ομάδας που μπορεί να είναι διαφορετικές από τις δικές σας! Ρωτήστε για πιθανές δυσκολίες που υπάρχουν στην εφαρμογή τους. Αποφύγετε, αν είναι δυνατόν να τοποθετηθείτε για το τι θα κάνουν οι ομάδες, αλλά προσανατολίστε τις προτάσεις σας στο πώς θα δουλέψουν.
Συνήθως, οι εκπαιδευτικοί μετά τη διαδικαστική πρόταση, όταν μοιράζεται η δουλειά σε μικρότερες ομάδες «αποχωρούν» από το προσκήνιο και τις αφήνουν να δουλέψουν «μόνες» τους, παρεμβαίνοντας μόνο περιστασιακά και πολλές φορές εκ των υστέρων σε μια δυσλειτουργία τους. Υπάρχουν, όμως, ομάδες που έχουν την ανάγκη της βοήθειας σας στο να αντιμετωπιστεί η πιθανή αδυναμία κάποιων μελών να συμμετέχουν ουσιαστικά ή η υπερβολική εμπλοκή και κατευθυντικότητα των δραστήριων μελών της. Ο εμψυχωτής της ομάδας «κάθεται» δίπλα και συνοδεύει την κάθε ομάδα στην πορεία της, παρεμβαίνοντας, αν χρειαστεί, και προτείνοντας λύσεις για τον «τρόπο» που δουλεύει, και όχι σαν ελεγκτής της πορείας της ή για το τι κάνει κάποιο μέλος. Η διακριτική παρουσία του και η επικεντρωμένη παρέμβαση στον τρόπο δουλειάς φαίνεται ότι μπορεί να αναβαθμίσει την αποτελεσματικότητα της.